«ایران با وجود تحریم های آمریکا شکوفا خواهد شد؛ این جمله دکتر ظریف وزیر امور خارجه ایران است و نگاه به تاریخ ایران نشان می دهد نباید در این گفته ذره ای شک کرد». این بخشی از یک گزارش تحلیلی است که یک وبسایت آمریکایی منتشر کرده و در آن به بررسی این نکته پرداخته که واقعا فشار شدید و یا تحریم فلج کننده در مورد ایران پاسخگو بوده است؟

lobelog  در ادامه به سخنی از محمد البرادعی، مدیرکل سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی اشاره کرده و می گوید نه مجازات ها هوشمندند و نه تحریم ها فلج کننده و نه محبوبیت دولت نزد مردم کاهش یافته است.

این گزارش می افزاید اعمال تحریم علیه یک کشور هیچ گاه به معنای عذاب قریب الوقوع برای آن نبوده و هرچند سختی هایی را در کوتاه مدت ایجاد می کند اما باعث می شود ظرفیت های مغفول در اقتصاد که پیش از این در بستری از عملکردهای بین المللی پنهان مانده بود شکوفا شوند.

به عنوان مثال در شرایط تحریم کشور یاد می گیرد چگونه از اقتصاد نفتی دور شود و تولید فراورده را در دستور کار خود قرار داده و آن را صادر کند. یاد می گیرد که مواد اولیه تولید محصولات پتروشیمی مانند کاتالیست را چگونه خود تولید کند. تحریم باعث شد تا دولت واردات محصولات مصرفی که نمونه داخلی آنها وجود دارد را محدود و حتی متوقف کند.

به سازمان ها دستور بدهد خرید کالاهای وارداتی مورد نیاز خود را که نمونه داخلی انها وجود دارد متوقف کنند. جلوی تخصیص ارز به موارد بی اهمیت و کم اهمیت را بگیرد. تخصیص ارز کانالیزه شود. بازگشت ارز حساب شده باشد. از همه پتانسیل ها برای ارتقای تولید کالاهای وارداتی استفاده شود و ... این به آن معنا است که ایران در شرایط تحریم توانسته روش های گذشته خود را به خوبی اصلاح کند اما مشکلاتی هم در کوتاه مدت وجود دارد.

ایران از سال 1979 تحت تحریم ها قرار گرفته و این تحریم ها علیه ایران با امضای برجام در سال 2015 کاهش یافت اما ترامپ تصمیم گرفت در سال 2018 آنها را دوباره برقرار کند.

این تحریم ها بر فروش نفت ایران و تجارت بین المللی تأثیر می گذارد و از جمله آنها، فروش خودرو و قطعات خودرو به ایران و فروش هواپیماهای مسافری تجاری به ایران با مشکلاتی روبرو می شود. در نتیجه زندگی مردم سخت تر شده و حتی در مواردی مثل دارو به خطر می افتد، در حالی که ایالات متحده ادعا می کند که تحریم های این کشور علیه دولت است نه مردم ایران.

ایران تجربه های سخت تری را نیز پشت سر گذاشته که اکنون این تجربه ها می توانند برای آسان کردن شرایط کنونی به کار بیایند. بلافاصله پس از انقلاب، ایران مجبور شد با عراق مقابله کند که خسارت سنگینی بر اقتصاد آن وارد شد و نزدیک به 60 تا 70 درصد از اقتصاد خود را وقف جنگ و بازسازی های بعد از آن کرد.

این به طور طبیعی منجر به یک اقتصاد ناپایدار و بیمار در طول جنگ 8 ساله شد، اقتصادی که به شدت به درآمد نفت متکی بود و به قیمت جهانی نفت حساس بود، مطابق با آن تولید ناخالص داخلی واقعی ایران نیز با نوسان های شدیدی روبرو شد.

در این دوره اقتصاد ایران به شدت به صادرات نفت متکی بود با این وجود، اکنون این شرایط دیده نمی شود و آن وابستگی در حال حاضر دیده نمی شود. بعد از جنگ اما در دولت های مختلف روابط با غرب با نشیب و فرازهای زیادی روبرو شد اما ایران به یک قطب صنعتی در خاورمیانه تبدیل شده و اقتصاد آن از انسجام بالاتری در قیاس با گذشته برخوردار شد.

اما یک نکته مهم وجود دارد؛ تحریم برای مدت طولانی، در واقع به ایرانیان آموخت که اتکا به غرب لزوما باعث رونق اقتصادی نخواهد شد. تنها با توسعه توانمندی های داخلی ایران قادر به دستیابی به خودکفایی و ثبات خواهد بود.

در واقع، آمار نشان می دهد که از زمان انقلاب، سهم طبقه متوسط ​​فقیر و پایین از جمعیت ایران کاهش یافته است، در حالی که طبقه متوسط ​​بزرگتر شده است. در سال 1972، فقرا 40 درصد از جمعیت را تشکیل می دادند، در حالیکه تا سال 2015 آنها کمتر از 10 درصد بودند ، در حالی که سهم کسانی که به طبقه متوسط ​​رسیده بودند به 60 درصد رسید.

علاوه بر این، تحریم ها تقریبا هیچ تاثیری در اشتغال نیز نداشته، زیرا نرخ بیکاری ایران با اعمال تحریم یا بعد از حذف آنها در فاصله سال های 2008-2018 نوسان نداشته است. آمارهای اخیر نشان می دهد که نرخ بیکاری ایران از 21 مارس تا 21 ژوئن سال جاری 1.3 درصد کاهش یافته و این نشان می دهد که تحریم ها بر اشتغال تأثیر نمی گذارند.

این گزارش در ادامه به دولت دکتر روحانی به عنوان یکی از سخت ترین شرایط تحریم اشاره کرده و می گوید تحریم نفت در این دوره سخت تر از گذشته شده و در نتیجه مشکلاتی در حوزه ارز پیش آمد که توانایی صنایع ایران در خرید مواد اولیه را کاهش داد. اهمیت بخش صنعت در این واقعیت نهفته است که این بخش تنها راه خروج ایران از وضعیت رکود و عبور از تحریم ها است.

بخش فناوری ایران در غیاب رقابت شرکت های خارجی در این سال ها، گام های بزرگی برداشته است، زیرا شرکت های نوپا تحت تحریم ها رشد می کنند.

از طرفی موضوع اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید داخل در این سال ها به موضوعات اصلی اقتصادی ایران تبدیل شده اند و به عقیده کارشناسان از طریق "اقتصاد مقاومتی"، ایران آموخته است كه تهدیدها را به فرصت تبدیل كند.

یک نمونه از این موارد را می توان در تقویت اخیر ریال ایران با وجود محدودیت های بیشتر اعمال شده توسط ایالات متحده پس از سقوط یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی در خلیج فارس مشاهده کرد. این امر به دلیل سیاستهای اقتصادی صحیح که اخیراً توسط بانک مرکزی ایران اتخاذ شده، امکان پذیر شده است؛ درحالی که بسیاری گمان می کنند بعد از آن اتفاق ارزش ریال باز هم دچار ریزش خواهد شد.

البته این به این معنی نیست که از زمان تمدید تحریم ها، هیچ چیز در ایران تغییر نکرده است. در حال حاضر ایران در همه زمینه ها خودکفا نیست و اقتصاد آن همچنان به فروش نفت متکی است (البته نه به حدی که در دولت های قبلی وجود داشته است).

تأثیر تحریم ها در کاهش تولید ناخالص داخلی هم دیده می شود. این تحریم ها از نظر واردات فن آوری مورد نیاز و همچنین سایر محصولات ضروری، مشکلات بسیاری را برای ایران به وجود آورده است.

رییس جمهور تأثیر تحریم ها را با سختی های ایجاد شده توسط جنگ هشت ساله ایران و عراق در دهه 1980 مقایسه کرده است. اما در نهایت باز باید بر این نکته تاکید کرد که قطعاً ایران برای عبور از تحریم ها راهی جز تقویت صنایع داخلی ندارد.